Amerykański historyk John Kulczycki uznał Konstytucję 3 maja z 1791 roku za najważniejsze osiągnięcie ideologiczne dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Zaznaczył, że zrodziła się z tych samych pryncypiów co konstytucje amerykańska i francuska.
Przypomniał o dwóch frakcjach w Sejmie. Jedna reprezentowała przede wszystkim magnatów oraz pozostająca na jej usługach zaściankową szlachtę. Sprzeciwiali się oni poważnym reformom i polegali na wsparciu Rosji, która sprawowała faktyczny protektorat nad Rzeczpospolitą i od wielu dekad paraliżowała wszelkie próby reform. Frakcja "patriotyczna" chciała z kolei gruntownej reformy państwa i położenia kresu rosyjskiej dominacji.
"2 maja 1791 roku "Patrioci" skorzystali z nieobecności około dwóch trzecich deputowanych, którzy jeszcze nie wrócili z przerwy wielkanocnej i zignorowali brak kworum w celu uzgodnienia warunków konstytucji. Została ona ogłoszona następnego dnia i z entuzjazmem przyjęta przez mieszkańców Warszawy" - wyjaśnia historyk.
Zauważył, że konstytucja, jej twórcy i zwolennicy stanowili część wielkiego ruchu rewolucyjnego, który przekształcił świat zachodni w ostatniej ćwierci XVIII wieku. Wydarzenia w Rzeczypospolitej, uzupełnił, miały miejsce w tym samym kontekście, co rewolucje amerykańska i francuska. Konstytucja amerykańska z 1789 r., Konstytucja uchwalona 3 maja 1791 r. oraz konstytucja francuska z września 1791 r., zrodziły się z przywiązania do tych samych pryncypiów.
"Choć polska konstytucja zaczyna się od tradycyjnego, deistycznego przywołania Trójcy Świętej, to zawierała nowoczesną koncepcję monarchii, w której król rządzi "z woli narodu". Władza królewska była również ograniczona wymogiem, by jego decyzje były zatwierdzane przez Straż Praw - ministrów odpowiedzialnych przed Sejmem" - ocenił Kulczycki. "Tym samym położono podwaliny pod pierwszą nowoczesną monarchię konstytucyjną" - podkreślił.
Jego zdaniem żadna z wymienionych konstytucji nie była taką, jakie dzisiaj uznalibyśmy za demokratyczne. Konstytucja 3 maja faktycznie rozszerzyła prawa polityczne poza szlachtę na właścicieli majątków, a chłopów pozostawiła jedynie "pod ochroną prawa". Amerykańska konstytucja kodyfikowała utrzymanie niewolnictwa i redukowała prawa polityczne właścicieli majątków. Francuska ustawa zasadnicza rozróżniała aktywnych obywateli posiadających majątki od biedniejszych, biernych obywateli, całkowicie wykluczała też ze sfery publicznej kobiety.
"W przeciwieństwie do dwóch tamtych, Konstytucja 3 maja nigdy nie została wprowadzona w życie. Żaden z sąsiadów Rzeczypospolitej nie tolerował tych reformistycznych idei. Rosja, Prusy i Austria już w 1772 r. zaanektowały część Rzeczypospolitej. W szczególności Rosja tłumiła wysiłki na rzecz uzyskania faktycznej niepodległości, jej wojsko zmiażdżyło siły patriotów. Prusy złamały obietnice pomocy. Następnie Rosja i Prusy zaanektowały część państwa w 1793 roku" - zaznaczył profesor z Chicago.
W obliczu zagrożenia siły patriotyczne zjednoczyły się pod przywództwem Tadeusza Kościuszki w obronie państwa. Czerpiąc z doświadczeń w walce o niepodległość Ameryki z udziałem wszystkich warstw społeczeństwa, Kościuszko zjednoczył w obronie państwa wszystkie grupy społeczne od chłopstwa po Żydów. 7 maja 1794 r. wydał uniwersał połaniecki przyznający chłopom wolność osobistą i ograniczający ich obowiązki pańszczyźniane.
"Mimo ważnych zwycięstw wojska pod dowództwem Kościuszki nie były w stanie pokonać połączonych sił Rosji i Prus. Wraz z Austrią kraje te zagarnęły pozostałe obszary Rzeczypospolitej" - podsumowuje amerykański historyk.
Prof. Kulczycki jest m.in. autorem książki "Belonging to the Nation: Inclusion and Exclusion in the Polish-German Borderlands, 1939-1951". Traktuje ona o polityce narodowej homogenizacji prowadzonej przez III Rzeszę oraz powojenną Polskę na pograniczu polsko-niemieckim. Tom wydany przez Harvard University Press (2016) otrzymał nagrodę (honorowe wspomnienie) w kategorii: Best Book in Polish Studies przyznaną w roku 2017 przez Association of Slavic, East European, and Eurasian Studies.
Z Nowego Jorku Andrzej Dobrowolski (PAP)
[ZT]11739[/ZT]
Brak komentarza, Twój może być pierwszy.
Dodaj komentarz