Kruszwickie adresy z przeszłości. O kamienicy przy ulicy Niepodległości

• Zapraszamy na nowy cykl materiałów w portalu MojaKruszwica.pl. Zarówno w sobotę, jak i w niedzielę będziemy publikować dla Państwa historie kruszwickich kamienic.

• Niezwykłe dane pochodzą z dokumentów udostępnionych publicznie, archiwów państwowych oraz materiałów ksiąg wieczystych, spisanych przez urzędników w XX wieku.

• Pierwsza część cyklu to materiały z 1977 roku, opowiadające o kamienicy przy ulicy Niepodległości, która w Kruszwicy stoi do dziś.

Kamienica, znajdująca się obecnie przy ulicy Niepodległości, dawniej noszącej nazwę ulicy Świerczewskiego, pod numerem 19, została wzniesiona w 1905 roku. Dokumentacja fotograficzna z 1977 roku, wykonana przez Wiktora Wajdera z Pracowni Konserwacji Zabytków w Toruniu, ukazuje jej stan w drugiej połowie XX wieku. Pomiary oraz wykreślenia rzutu kamienicy przeprowadziła w 1979 roku Janina Filipska, również z PKZ Toruń.

Plan miasta Kruszwicy

Z pierwotnych zapisów wynika, że w 1905 roku posesja miała powierzchnię 20 arów i 34 metry kwadratowe. Wówczas znajdowała się na rogu ulic Schullstr. i Bahnofstr. Zabudowa działki miejskiej z ogrodem powstała w latach 1907–1908.

Historia własności budynku

• 1905–1927: Wiktoria Zuelsdorf
• 1927–1933: Czesław Jankowski, właściciel drogerii
• 1933: Własność Karłowskiej i Pioczyńskiej

W 1910 roku budynek obejmował dom mieszkalny z bocznym skrzydłem, stajnią, ogrodem, zajazdem, hotelem, spichlerzem, szopą, zajezdnią oraz wozownią. W 1922 roku wydano zezwolenie na uruchomienie w nim sklepu rzeźniczego, prowadzonego przez mistrza rzeźnickiego Stanisława Bawelskiego. Dwa lata później, w 1924 roku, przeprowadzono przebudowę pomieszczeń składu na mieszkania dla pracowników cukrowni.

W 1934 roku w budynku mieścił się skład tytoniu oraz towarów krajowych. Znajdowało się w nim dziewięć izb mieszkalnych oraz trzy kuchnie. Kubatura kamienicy wynosiła 7929,9 m³, a powierzchnia użytkowa – 909,9 m².

Styl historyzmu w architekturze

Budynek został wzniesiony w stylu historyzmu, charakterystycznym dla XIX-wiecznej architektury, w której nawiązywano do estetyki minionych epok. Historyzm wyrósł z romantycznej tęsknoty za przeszłością i pragnienia jej naukowego zgłębiania, stanowiąc przeciwwagę dla klasycyzmu.

Styl ten ewoluował w trzech fazach:

• Historyzm romantyczny (do ok. 1870 r.) – dominowały inspiracje gotykiem i renesansem, a projektanci swobodnie łączyli elementy różnych epok.
• Ścisły historyzm (1870–1890) – dążono do wiernego odwzorowania dawnych stylów architektonicznych, wprowadzając precyzyjne kanony dla neostylów, takich jak neorenesans.
• Późny historyzm (po 1890 r.) – większe dążenie do monumentalizmu i dekoracyjności, ze szczególnym naciskiem na neobarokowe formy, bogato zdobione elewacje, wykusze, ryzality, kopuły i balkony.

Zbudowany na kształt litery "V"

Budynek znajdujący się na rogu ulicy Niepodległości i Kasprowicza w Kruszwicy to jeden z najbardziej charakterystycznych przykładów historyzmu w architekturze miejskiej. Wzniesiony na planie litery „V”, przez dekady pozostawał ważnym punktem na mapie miasta, a jego unikalna bryła oraz zdobienia świadczą o bogatej historii tego miejsca.

Zgodnie z opisem sporządzonym pod koniec lat 70. XX wieku (dokumentację z 1978 roku wypełniła Barbara Sadurska), budynek wyróżnia się dwiema i pół kondygnacjami oraz narożnikiem flankowanym pozornymi jednoosiowymi ryzalitami, zwieńczonymi barokizującymi szczytami. Ten sam motyw powtarza się na zakończeniu budynku od strony ulicy Świerczewskiego (obecnie Niepodległości). Elewacje frontowe są rytmicznie podzielone układem okien zdwojonych i pojedynczych, a na piętrze dodatkowo zaakcentowane pasami nietynkowanego muru, co nadaje fasadzie głębi i podkreśla jej dekoracyjny charakter.

W narożniku budynku, gdzie na parterze znajdują się witryny sklepowe, zaprojektowano murowany balkon, a kolejne balkony z metalowymi balustradami umieszczono na skrajnych osiach obu elewacji. Główne wejście od strony ulicy Świerczewskiego (Niepodległości) wyróżnia się eleganckim, półkolistym zamknięciem, natomiast pozostałe otwory drzwiowe i okienne mają klasyczny prostokątny wykrój.

Wnętrze budynku zachowało dawny trójtraktowy układ, a jego historyczna wartość podkreślona jest przez stylową stolarkę okienną i drzwiową, drewnianą tralkową klatkę schodową oraz secesyjne drzwi wewnętrzne. Piwnice, sklepione odcinkowo na dźwigarach, świadczą o solidnym wykonaniu budowli, a oryginalna więźba dachowa typu krokwiowo-płatwiowego wskazuje na wysoką jakość ówczesnej sztuki ciesielskiej.

Na przestrzeni lat budynek przeszedł modernizacje, m.in. związane z instalacją kanalizacji oraz oświetlenia elektrycznego, jednak wciąż zachował swój pierwotny klimat i dawny urok. Według opisu z lat 70. XX wieku w budynku funkcjonowało ogrzewanie piecowe.

Autorzy: 

Wiktor Wajder – wykonawca dokumentacji fotograficznej w 1977 roku, Pracownia Konserwacji Zabytków w Toruniu.

Janina Filipska – przeprowadziła pomiary oraz wykreślenia rzutu kamienicy w 1979 roku, również z PKZ Toruń.

Barbara Sadurska – sporządziła dokumentację budynku w 1978 roku.

[ALERT]1740219103946[/ALERT]

[DAWNY]1740219109226[/DAWNY]

• Księgi Wieczyste miasta Kruszwicy, T. VI. k. 139/2557/ w Państwowym Biurze Notarialnym w Inowrocławiu Woj. Biuro Geodezji i Terenów Rolnych, Oddział Inowrocław, akta katastr. miasta Kruszwicy od 1910 roku,  WAPOT Inowrocław, Akta miasta Kruszwicy 842/720; 
• Studium urbanistyczno-konserwatorskie, PKZ Toruń, 1977 r., Fot. 2 i mapka T. III. neg. 6625/3/77 r.,  fot. kolor autor stan z 2.12.2023 r.
• Dokumentacja z 1978 roku wypełniona przez: Barbara Sadurska

[ZT]39872[/ZT]

[ZT]39871[/ZT]

[ZT]39870[/ZT]