Z Kruszwicy do Teksasu. Historia Adolfa, który został burmistrzem El Paso

Historia kruszwickich Żydów, jak już wcześniej informowaliśmy w portalu mojakruszwica.pl jest historią wciąż nieodkrytą. To dość ciekawe bowiem społeczność ta w Kruszwicy stanowiła ważną i integralną część kulturową i gospodarczą miasta. Jedną z inspirujących postaci tego okresu jest Adolph Salomon urodzony w kwietniu 1851 roku. 

Dla Kruszwicy XIX wiek obfitował w wydarzenia polityczne, które nie sprzyjały rozwojowi liczebności ludności. Był to czas wojny, począwszy od 1794 r., aż do Powstania Wielkopolskiego (1918/1919). Mieszkańcy walczyli o swoje prawa i niepodległość. W ciągu 100 lat liczba mieszkańców jednak w tym okresie wzrosła, z 57 do 2937 osób. Największy przyrost ludności w Kruszwicy zanotowano w latach 1880 -1900. Ma to związek z uprzemysłowieniem miasta, w szczególności z uruchomieniem w Kruszwicy cukrowni.

Osiedleni w Kruszwicy Żydzi mieli od 1826 r. własną gminę na prawach korporacji. Najprawdopodobniej w końcu lat dwudziestych lub początkach trzydziestych XIX w. funkcjonowała ona jako samodzielna. Jej statut zatwierdzono 13 kwietnia 1834 roku. Do tego czasu społeczność żydowska w Kruszwicy należała do gminy żydowskiej w Inowrocławiu. Względy finansowe spowodowały, jednak że władze gminy kruszwickiej zwróciły się w 1839 r. do gminy w Inowrocławiu z wnioskiem o ponowne przyłączenie. Sprawa nie została jednak sfinalizowana. 

[ZT]15853[/ZT]

Mniej więcej w tym okresie, bo w 1851 roku na świat przychodzi Adolph Salomon (w źródłach znany także jako Adolf). Do dziś na stronach związanych z genealogią pojawia się informacja o przynależności narodowościowej do Niemiec. Nie ma w tym nic dziwnego. W tym okresie naturalnie ziemie polskie znajdowały się pod zaborami.

O samym życiu czy też dorastaniu w Kruszwicy Adolpha Salomona wiemy tyle, co nic. Jedyna informacja związana jest z wyjazdem młodego Żyda z legendarnej stolicy Polski. Salomon uczynił to, mając 15 lat. Wyemigrował do Stanów Zjednoczonych i do Arizony w 1877 roku. Szybko odnalazł się w żydowskiej społeczności, która zyskiwała na znaczeniu. Ostatecznie to jednak z El Paso, mieście w południowo-zachodniej części USA, w stanie Teksas związał się pochodzący z Kruszwicy Salomon. Warto wiedzieć, że dziś miasto jest szóstą co do wielkości lokacją w Teksasie z populacją blisko 680 tysięcy mieszkańców.

Ze źródeł ogólnodostępnych wynika, że pierwsi Żydzi do El Paso przybyli z uwagi na to, że miasto stało się ważnym centrum handlu międzynarodowego. Jednymi z pierwszych w okolicy byli bracia Samuel i Joseph Schultz. Samuel przybył w 1856 r. i otworzył sklep spożywczy. Jego brat wkrótce poszedł w jego ślady. Żydzi musieli odnaleźć się w rzeczywistości Wojny Secesyjnej. 

Z czasem mała grupa Żydów zaczęła rosnąć w siłę. Po zakończeniu Wojny Secesyjnej niektórzy z nich przenieśli się na istotne urzędnicze stanowiska. Joseph Schultz pełnił funkcję radnego rady miasta do 1873 roku, a Samuel Schultz został wybrany na burmistrza El Paso w 1880 roku. Radnym oraz liderem lokalnego biznesu został Ernest Kohlberg, który prowadził filię firmy rodziny Schultz. Oprócz tego objął także funkcję dyrektora i założyciela banku Rio Grande Valley.

Przy okazji tej historii dowiadujemy się o  tym, że w El Paso pojawia się Adolph Salomon. Wcześniej mieszkał on w Arizonie gdzie od 1883 roku był członkiem Legislature of Arizona. Salomon był zatem odpowiedzialnym za organ ustawodawczy stanu Arizona. 

Warto dodać tutaj, że w 1853 oku terytorium tego stanu rozszerzyło się na mocy umowy kupna Gadsden o prawie 30 000 mil kwadratowych ziemi na południe od rzeki Gila w Arizonie, tworząc obecną granicę stanu z Meksykiem . W 1863 roku prezydent Abraham Lincoln podpisał ustawę Arizona Organic Act ustanawiającą Terytorium Arizony. W 1864 r. w Prescott , pierwszej stolicy tego terytorium, zebrało się pierwsze prawo terytorialne.

Mimo tego Adolph Salomon w 1887 roku osiada się w El Paso wcześniej żeniąc się z Jennie Newman. Szybko odnajduje się w społeczności żydowskiej. W latach 1890-1893 zostaje radnym miasta. Wcześniej prowadzi swój sklep z artykułami "ogólnymi". 

W tym samym czasie pojawiła się konieczność założenia w El Paso prawdziwego, żydowskiego cmentarza. W 1884 roku Żydzi zakupili ziemię pod ten właśnie cel, a w 1887 roku założyli Stowarzyszenie na Górze Synaj, które miało nadzorować cmentarza i opiekować się z potrzebującymi pomocy Żydami.

Izaak Haas był pierwszym prezesem organizacji, która liczyła 31 członków. W 1889 r. 19 miejscowych kobiet założyło Towarzystwo Dobroczynności Kobiet Hebrajskich, które pomaga kobietom i rodzinom żydowskim. W 1890 r. utworzyła szkołę niedzielną.

Choć Stowarzyszenie na Górze Synaj nie było zborem żydowskim, z czasem zaczęło pełnić wiele funkcji. Społeczność żydowska El Paso była niezwykle zaangażowana. Do przykładów jej aktywności należą lata 1892-1893 kiedy to Żydzi sami organizowali fundusze na stworzenie większego szpitala. Organizowano zatem imprezy i festiwale, aby zebrać fundusze na powiększenie szpitala. Wśród społeczniczek znalazła się m.in. żona Adolpha Salomona wymieniona w dokumentacji wraz z innymi kobietami jako "Anioł Miłosierdzia".

„Świątynia Góra Synaj została założona w 1898 roku z rosnącej potrzeby bycia czymś więcej niż stowarzyszeniem cmentarnym. W naszej historii posiadaliśmy trzy domy i obecnie znajdujemy się przy 4408 North Stanton Street. Znany architekt synagogi Sidney Eisenshtat zaprojektował tę wspaniałą konstrukcję, położony w górach Franklin. Nasz dom nadal jest dla nas inspiracją do życia z duchowym znaczeniem” - czytamy dziś na stronie internetowej Góry Świątynnej Synaj. 

Urodzony w Kruszwicy Adolph Salomon został wybrany w 1894 roku burmistrzem El Paso. I w zasadzie na tym wzmianki się kończą. Wiemy jedynie, że burmistrzem nie był długo, a jego kadencja zakończyła się w tym samym roku. Być może wpływ na to miały kwestie rodzinnej firmy, która znajdowała się m.in. w El Paso.

Ponownie w zapiskach historycznych Adolph Salomon pojawia się jeszcze pod koniec lat 90. XIX wieku w dokumentach Stowarzyszenia na Górze Synaj. Salomon działał tam już wcześniej - jeszcze w 1899 roku został wiceprzewodniczącym zgromadzenia. O jego działalności w tej organizacji dowiadujemy się  ze strony internetowej stowarzyszenia.

Prawdopodobnie po zakończeniu swoich rządów Adolph związał się mocniej z Isadorem Elkanem oraz kwakierem Davidem Wilmotem Wickershamem. Wspólnie założyli hurtownię spożywczą znaną jako Solomon-Wickersham Company, która otworzyła oddziały w Globe i Safford w Arizonie. Sama firma do dziś się nie uchowała, ale można o niej przeczytać m.in. w pismach procesowych z innymi podmiotami. 

Adolph Salomon nie był jednak uczestnikiem tych procesów sądowych bowiem zmarł w styczniu 1905 roku w miejscowości Safford w stanie Arizona.

[DAWNY]1650037078948[/DAWNY]

Zainteresowanych tematem kruszwickich Żydów czytelników proszę o kontakt pod numerem 667-634-920. Być może posiadacie Państwo informacje ciekawe, które warto uporządkować lub przedstawić.

Zapraszam do kontaktu. 

Przemysław Bohonos

[PORADA]