- Rondo powinno stanowić pod względem nazewnictwa swoistą wizytówkę miejscowości oraz o ile to możliwe podkreślać rolę osób, które ją tworzyły - zauważa Elżbieta Zielecka z Nadgoplańskiego Towarzystwa Historycznego.
Zdaniem stowarzyszenia rondo Makowskiego podkreśliłoby wielką rolę, jaką odegrały w historii Kruszwicy rodziny Makowskich i Jędrzejewskich. Sam Henryk
Makowski stworzył imponującą jak na ówczesne czasy Kujawską Wytwórnię Win, znaną nie tylko w Polsce, ale i na całym świecie.
- Henryk Makowski był kruszwickim przedsiębiorcom, wizjonerem, twórcą słynnej na całym świecie Kujawskiej Wytwórni Win oraz działaczem społecznym, radnym Rady Miejskiej oraz filantropem. W czasie II Wojny Światowej pomagał wielu kruszwiczanom uchronić się przed wywózką do Niemiec. Po wojnie jego postać została częściowo zapomniana. Aresztowany przez UB został zamęczony w bydgoskim więzieniu, a jego majątek rozgrabiono. Dopiero kilka lat temu udało się oficjalnie przywołać jego pamięć - zauważa Przemysław Bohonos, prezes Nadgoplańskiego Towarzystwa Historycznego.
To właśnie w 2016 roku stowarzyszenie wraz z kruszwickim samorządem zamontowało tablicę upamiętniającą wielkiego kruszwiczanina przy ulicy Stary Rynek.
Henryk Makowski urodził się 18 stycznia 1880 r. w Łomaczyńcach, na terenie Besarabii (od 1991 r. część Mołdawii), gdzie Polacy stanowili wówczas jedną z mniejszości narodowych guberni rosyjskiej, aż do 1914 r. Syn Stanisława i Marii z domu Cielińskiej. Związany ze szkołą w Humaniu (Szkoła Agronomiczna), miejscowości, w której uczyli się sławni polscy, romantyczni literaci: Józef Bohdan Zalewski, Seweryn Goszczyński i Michał Grabowski (szkoła u Bazylianów). Henryk uczęszczał do szkoły agronomicznej. Pracował także w Bibliotece Polskiej. Zaangażowany był w ruch niepodległościowy. W PPS działał jako kurier, zajmował się kolportażem prasy podziemnej do Królestwa Polskiego. Studiował w Wyższej Szkole Rolniczej na Krymie, specjalizował się w technologii winiarskiej. Pracował w książęcej wytwórni win Gagarina, a także w Mielnichowcach na Podolu, gdzie zdobył doświadczenie w dziedzinie winiarstwa.
W Bednarach (Besarabja), 1915-1918 r. prowadził pierwszą wytwórnię win, która działała już od 1902 r., W 1909 r. wyroby wytwórni zostały odznaczone I nagrodą na Wystawie Rolniczo-Przemysłowej w Bednarach.
W 1919 r. przeniósł się do Kruszwicy, gdzie zajął się pozyskiwaniem funduszy na założenie winiarni w Polsce. Podobno zaczynał od sprzedaży octu. Prowadził pierwszą wytwórnię win owocowych w Polsce. Pierwszy związek małżeński zawarł z Stefanią Jędrzejewską z Wróbli. Miał z nią syna Stanisława. Po jej śmierci ożenił się z jej młodszą siostrą Władysławą, a kiedy i ona umarła ożenił się z najmłodszą ich siostrą Heleną Jędrzejewską, z którą spłodził Marię, Władysława, Józefa i Adama. Brał udział we walkach Armii Polskiej we Francji i Włoszech 1918-1920 r., za co został odznaczony: „Mieczem Kawaleryjskim”. Założył "Związek Winiarzy w Polsce", był prezesem do września 1939 roku.
Henryk Makowski zawarł pierwszy związek małżeński ze Stefanią Jędrzejewską z Wróbli koło Kruszwicy. Z małżeństwa tego urodził się syn Stanisław, który poległ pod Monte Cassino. Po śmierci Stefanii, Makowski ożenił się z jej siostrą Władysławą. Druga żona umiera wcześnie. Trzecią jego żoną została ich siostra, Helena, z którą miał córki Marię i Władysławę i synów Józefa i Adama.
Poza produkcją wina, Makowski zajmował się również zawodowo sadownictwem. Obok winiarni znajdowała się plantacja winogron, a na półwyspie Potrzymiel, z drugiej strony Gopła, założył plantacje drzew i krzewów owocowych. W miejscowości Wróble, w założonym przez siebie sadzie, wyhodował jabłonie których owoce zawierały dużą ilość cukru. We Wróblach, założona została również pasieka, z której miód był surowcem do produkcji miodu pitnego.
Makowski pracował również społecznie. Był radnym w Kruszwicy i członkiem Wydziału Powiatowego w Mogilnie. W Radzie Miejskiej uczestniczył w pracach Komisji Finansowo-Gospodarczej oraz Komisji Budowy Kanalizacji i Wodociągów w Kruszwicy. W 1929 roku na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu, otrzymał za działalność zawodową Dyplom Uznania, a w 1938 roku za działalność społeczną Srebrny Krzyż Zasługi.
Wytwórnia działała od 1920 r., niedaleko jeziora Gopła, w Kruszwicy. Mimo ciężkich czasów dla przemysłu polskiego, placówka rozwijała się znakomicie, szczególnie pod względem jakości, a także rozmiaru produkcji win w Polsce. Firma, w 1925 r. otrzymała Złoty Medal na Międzynarodowej Wystawie Handlowej w Paryżu, a także Wielki Złoty Medal Państwowy na Wystawie Spożywczej w Warszawie w 1926 r.3 Kolejne medale Wytwórnia Win Makowskiego otrzymała rok później w Katowicach, Bydgoszczy, Poznaniu i Cieszynie oraz Dyplom uznania Pomorskiej Izby Rolniczej na Wystawie Ogrodniczej w Toruniu w 1928 r.4
Wytwórnia w Kruszwicy była zaopatrzona w najnowsze urządzenia techniczne według wzorów francuskich. Posiadała zdolność produkcyjną ca 1.600.000 litrów. Wytwórnia była wstanie wyprodukować 1 milion litrów, produkcja była jednak niewystarczająca i nie pokrywała ówczesnych zapotrzebowań. Wytwórnia wypuściła na rynek miód „Piast”, trójniak wyrobu 1921 roku. Ten wspaniały trunek deserowy, wskrzeszający najlepsze tradycje miodów staropolskich, rozpowszechnia się coraz bardziej i stanowił poważny materiał eksportowy. Kujawska Wytwórnia Win H. Makowskiego w Kruszwicy posiada liczne składy hurtowe i filie we wszystkich większych miastach kraju.
Gatunki produkowane w kruszwickiej fabryce:
„ZŁOTA RENETA”, białe wytrawne.
„ZŁOTA RENETA”, białe półsłodkie.
„ZŁOTA RENETA”, białe słodkie.
„VERMOUTH”, lecznicze.
„CZERWONE WYTRAWNE”.
„CZERWONE MOCNE”.
„PORTWEJN KRAJOWY”.
„TOKAY”, deserowe.
„MIÓD PIAST”, trójniak.
„KRÓLOWA RENET”, łagodne.
„MALAGA KRAJOWA”, deserowe.
„KRUSZWICA”, wino jabłeczne.
Kujawka Wytwórnia Win była najstarszą winiarnią owocową w Polsce. Założona została w r. 1920 przez Henryka Makowskiego. Dzięki doskonałej bazie surowcowej i taniej sile roboczej , a także nieprzeciętnej żyłki do interesów pana Makowskiego, zakład produkcyjny bardzo szybko się rozwijał. Osiągał przeciętnie 300 tys. litrów rocznie. W okresie przedwojennym produkowano 30 gatunków win, miodów pitnych i soków owocowych.
W 1945 roku oddano do użytku nowy budynek produkcyjny, następnie wybudowano nową kotłownię, budynek socjalny, warsztaty, garaże i świetlicę. W 1955 r. siłownię zamieniono na kupażownię i filtrownię. Dalszą rozbudowę i modernizację zakładu rozpoczęto w r. 1958, oddając do użytku tankownię o pojemności 1230 tys. litrów, dom mieszkalny dla 18 rodzin, sieć wysokiego napięcia, własne ujęcie wody. Wymieniono także instalacje elektryczne, parowe i wodne.
W latach 60tych asortyment produkowanych win obejmował 4 wina markowe: miód „Piast”, wino „Kahor”, „Kujawskie” i „Vinum Bonum” oraz wina popularne: czerwone i białe wytrawne, półwytrawne, półsłodkie, słodkie, wermut owocowy i gronowy oraz gronowe słodkie.
„W przyszłości przewiduje się rozbudowę wytwórni oraz zmianę profilu produkcji. Oprócz win zakład produkować będzie nektary owocowe oraz warzywa” - planował zarząd Wytwórni Win w Kruszwicy w 1960 r.5
Geniusz przedsiębiorczości, wizjoner, hallerczyk, patriota – jak wspominają go córka i znajomi. W 1945 r. po wojnie przybył do Kruszwicy, aby choć spojrzeć na dzieło swego życia. Nie wpuszczono go jednak do fabryki. Został zatrzymany przez aparat bezpieki i osadzony w więzieniu w Bydgoszczy. Zmarł niedługo po osadzeniu, prawdopodobnie wskutek rany z powstania warszawskiego, gdzie przebywał w czasie II Wojny Światowej wraz z rodziną. Świadkowie aresztowania Makowskiego, wspominają, że został on pobity przez UB. Nie walczył, miał już swoje lata, walczyły jednak jego dzieci. Zmarł 7 października 1945 r., jego grób znajduje się na cmentarzu kolegiackim w Kruszwicy, obok grobu rodziny Makowskich.
[DAWNY]1635862229948[/DAWNY]
[ZT]4468[/ZT]
[ZT]4480[/ZT]
[ZT]4541[/ZT]
