Zamknij

Kruszwickie adresy z przeszłości: Budynek poczty czyli wieloletnia własność rodziny Appelt

15:29, 11.05.2025 Aktualizacja: 15:49, 11.05.2025
Skomentuj
  • Kontynuujemy nowy cykl materiałów na portalu MojaKruszwica.pl.  Zarówno w sobotę, jak i w niedzielę publikujemy historię kruszwickich kamienic i domów.

  • Prezentowane informacje pochodzą z dokumentów publicznych, archiwów państwowych oraz ksiąg wieczystych spisywanych przez urzędników w XX wieku.

  • Dziś zatrzymamy się na chwilę przy budynku kruszwickiej poczty, która do końca lat 50. XX wieku należała do rodziny Appeltów. Zapraszamy na 23. odcinek "Kruszwickich Adresów".

Budynek powstał w 1897 roku i od początku pełnił funkcję poczty. Materiały na ten temat opracowała blisko sto lat później Barbara Sadurska.

Historia

Budynek po raz pierwszy pojawia się w 1897 roku. Dokumentacja z tego okresu dotyczy zezwolenia na budowę Urzędu Pocztowego na działce należącej do Appelta. 

W latach 1902-1910 w dokumentacji mamy do czynienia z działką o powierzchni 9a 13m2 na której znajduje się budynek poczty z dobudówką, podwórze, ogród i budynek stajenny. W latach 1897-1958 budynek i działka znajdowała się w posiadaniu rodziny Appeltów. Od 1958 roku teren ten przejął Skarb Państwa. 

Budynek został zbudowany w stylu historyzmu, nurcie w architekturze, który czerpał inspiracje z dawnych epok – głównie gotyku, renesansu, baroku i klasycyzmu. Budynki z tego okresu często naśladują elementy stylów historycznych, łącząc je w nową, często eklektyczną całość. Kubatura budynku wynosi 1478m3, a powierzchnia użytkowa 408m2.

Ceglana elewacja z detalami neoromańskimi i neogotyckimi

Widoczna czerwona cegła oraz ciemniejsze obramowania okien i drzwi to typowe rozwiązanie neogotyckie.

Łukowate nadproża okien (tzw. łuki pełne i łuki odcinkowe) nawiązują do form romańskich i gotyckich.

Dekoracyjne detale architektoniczne

Zdobienia przy gzymsie (np. fryzy arkadkowe) są stylizowane na gotyckie lub romańskie.

Okrągłe medaliony na elewacji przypominają klasycystyczne lub renesansowe formy dekoracyjne.

Symetria i reprezentacyjność fasady

Układ okien i drzwi jest symetryczny, a całość sprawia wrażenie monumentalności – co było charakterystyczne dla urzędowych i instytucjonalnych budowli końca XIX wieku.

Funkcja budynku

Obecnie i dawniej pełnił funkcje instytucji państwowej (poczta, urząd), co także sprzyjało stosowaniu stylu historyzmu jako stylu „poważnego”, budzącego zaufanie i symbolizującego ciągłość państwowości.

Opis budynku w latach 70. XX wieku

Budynek usytuowany frontem wzdłuż pierzei ulicznej. Założony na planie zwartego prostokąta z parterową oficyną o charakterze gospodarczym. Murowany z czerwone, klinkierowej cegły /od frontu/, nietynkowany. Od frontu, po stronie prawej, parterowa, jednosiołowa dobudówka. Parter 5-osiowy, piętro – 4-osiowe. Wejście do budynku na lewej osi skrajnej. Wszystkie otwory prostokątne, zamknięte łukiem odcinkowym. Artykulacja pozioma podkreślona gzymsami ze skośnie ustawionych cegieł. Gzyms wieńczący, wydatny z dekoracją wykonaną w cegle. Dach dwuspadowy, kryty dachówką. Więźba drewniana. Piwnice sklepione odcinkowo na dźwigarach. Układ wnętrza dwutraktowy z sienią przelotową. Klatka schodowa drewniana z toczonymi tralkami. Zachowana eklektyczna stolarka drzwiowa i okienna. Ogrzewanie c.o., oświetlenie elektryczne, kanalizacja.

Genealogiczne pochodzenie rodziny Appeltów

Rodzina Appeltów była związana z Kruszwicą pod koniec XIX i na początku XX wieku. Nazwisko Appelt wskazuje na niemieckie pochodzenie – w tamtym okresie wielu rzemieślników i przedsiębiorców niemieckich osiedlało się na Kujawach (region był wtedy pod zaborem pruskim).

Głową rodziny w Kruszwicy był Carl (Karol) Appelt, określany w źródłach jako cieśla (stolarz budowlany) mojakruszwica.pl. Dokładne korzenie genealogiczne Carla nie są udokumentowane w dostępnych publikacjach, ale z dużym prawdopodobieństwem należał on do lokalnej społeczności ewangelickiej (protestanckiej), do której przynależała większość osadników niemieckich w okolicy.

Ta część artykułu ma charakter otwarty. Nadgoplańskie Towarzystwo Historyczne zaprasza do przekazywania swoich informacji na temat rodzinny Appeltów. Kontakt [email protected].

Nie jest pewne, czy Carl Appelt urodził się w Kruszwicy, czy przybył tu z innego regionu Niemiec/Prus. Możliwe, że osiedlił się w Kruszwicy w latach 80. lub 90. XIX wieku wraz z falą specjalistów przybywających na Kujawy (np. w związku z rozwojem przemysłu cukrowniczego czy budowlanego). Informacje archiwalne sugerują istnienie firmy rodzinnej „Carl Appelt w Kruszwicy”, zarejestrowanej formalnie w lokalnym rejestrze handlowym monitorpolski.gov.pl.
 
To oznacza, że Carl prowadził działalność gospodarczą pod własnym nazwiskiem – prawdopodobnie warsztat ciesielsko-budowlany lub skład materiałów budowlanych. Firma ta funkcjonowała aż do lat 30. XX w.; w Monitorze Polskim z października 1934 odnotowano wpis o wygaśnięciu firmy „Carl Appelt w Kruszwicy” monitorpolski.gov.pl. Może to wskazywać, iż po śmierci lub wyjeździe właściciela firma została zlikwidowana formalnie przez sąd.

Trudno jednoznacznie ustalić potomków Carla Appelta. Źródła lokalne nie wymieniają wprost jego dzieci ani krewnych mieszkających w Kruszwicy. Istnieją jednak poszlaki, że rodzina Appeltów osiadła również w pobliskich ośrodkach. W Bydgoszczy (większym mieście oddalonym o ok. 50 km) działał w okresie międzywojennym Otton (Otto) Appelt – określany jako znany kupiec i przemysłowiec bydgoski.

Otton Appelt (ur. ok. 1874, zm. 13 października 1933) prowadził firmę „Materiały budowlane i opałowe” przy ul. Narutowicza 8 w Bydgoszczy. Jego żoną była Marta z domu Rose. Wzmianka ta sugeruje, że członkowie rodziny Appelt posiadali przedsiębiorstwo związane z handlem materiałami budowlanymi i węglem. Możliwe, że Otton Appelt był blisko spokrewniony z Carlem – być może jego synem albo młodszym krewnym, który przeniósł działalność do większego miasta. Fakt, że firma bydgoska została założona już w 1875 roku. może oznaczać, iż rodzinne tradycje przedsiębiorcze sięgały jeszcze wcześniejszego pokolenia (np. ojca Carla). Niestety, brak bezpośrednich dokumentów łączących Carla z Ottonem, ale zbieżność branży i nazwiska wskazuje na tę samą rodzinę.

Carl Appelt zapisał się w historii Kruszwicy przede wszystkim jako przedsiębiorca budowlany i cieśla. Jego zawodowa aktywność przypadła na okres intensywnego rozwoju urbanistycznego miasteczka pod koniec XIX w., kiedy powstawały nowe murowane budynki publiczne i prywatne. Appelt brał udział w tych inwestycjach zarówno jako wykonawca, jak i właściciel nieruchomości.

Własna willa (kamienica) przy ul. Niepodległości 41 – W 1896 r. Carl Appelt uzyskał zezwolenie na budowę okazałego domu mieszkalnego w Kruszwicy. Był to budynek w typie willi miejskiej o eleganckiej architekturze, wzniesiony na przełomie lat 1896–1897. Carl, z zawodu cieśla, prawdopodobnie sam nadzorował budowę. Kamienica ta wyróżniała się bogatą dekoracją architektoniczną (w tym elementami symboliki wolnomularskiej na fasadzie) i do dziś stoi w Kruszwicy jako charakterystyczny zabytek
Appelt był właścicielem tego domu do roku 1918. Był to budynek w typie willi miejskiej o eleganckiej architekturze, wzniesiony na przełomie lat 1896–1897

Budowa gmachów publicznych – Appelt miał swój udział w powstawaniu ważnych obiektów użyteczności publicznej w Kruszwicy. W spisie zabytków i architektury Kruszwicy jego nazwisko wiązane jest z kilkoma budynkami z przełomu XIX i XX w. Przykładowo, budynek szkoły ludowej przy ul. Nadgoplańskiej (wzniesiony na przełomie XIX/XX w.) oraz budynek szkolny przy Rynku 21 (początek XX w.) są wymieniane w zestawieniu obiektów z tamtego okresu. Chociaż źródło to nie podaje explicite wykonawcy, inne dokumenty samorządowe wskazują Carla Appelta jako budowniczego lokalnych szkół (bip.kruszwica.gmina.pl). Ponadto gmach poczty przy ul. Niepodległości 33 (dawniej ul. Świerczewskiego) z roku 1897 również pochodzi z tego okresu i znajduje się w spisie.

Ze źródeł archiwalnych wynika, że Carl Appelt budował również mniejsze obiekty. Przykładowo w 1905 r. wykonał budowę tzw. domu nauczycieli przy ul. Kasprowicza 9, będącego częścią kompleksu szkolnego (w sąsiedztwie nowej szkoły z 1903/1904).  dokumentacji konserwatorskiej zapisano wyraźnie: „dom nauczycieli, ul. Kasprowicza 9, mur., 1905, bud. Carl Appelt.

[ZT]42089[/ZT]

[DAWNY]1746384394089[/DAWNY]

Opis z 1977 (autor: Barbara Sadurska).

Zdjęcia: Wiktor Najder

Rzut wykreślenie: J.Filipska

[ZT]41524[/ZT]

[ZT]41521[/ZT]

[ZT]41502[/ZT]

[ZT]41264[/ZT]

[ZT]41243[/ZT]

[ZT]41066[/ZT]

[ZT]41059[/ZT]

[ZT]40887[/ZT]

[ZT]40686[/ZT]

[ZT]40488[/ZT]

[ZT]40470[/ZT]

[ZT]40285[/ZT]

[ZT]40278[/ZT]

[ZT]40114[/ZT]

[ZT]40061[/ZT]

[ZT]39894[/ZT]

[ZT]39874[/ZT]

[ZT]41864[/ZT]

[ZT]41860[/ZT]

[ZT]41844[/ZT]

[ZT]41814[/ZT]

[ZT]41888[/ZT]

[ZT]41881[/ZT]

[ZT]42078[/ZT]

[ZT]42071[/ZT]

(PB, fot. Wiktor Najder, J. Filipska, B. Sadurska/ Autor: NTH)

Co sądzisz na ten temat?

podoba mi się 0
nie podoba mi się 0
śmieszne 0
szokujące 0
przykre 0
wkurzające 0
Nie przegap żadnego newsa, zaobserwuj nas na
GOOGLE NEWS
facebookFacebook
twitter
wykopWykop
komentarzeKomentarze

komentarz(0)

Brak komentarza, Twój może być pierwszy.

Dodaj komentarz

OSTATNIE KOMENTARZE

0%