O herbie miasta Kruszwicy. Przyczynek do historii Piastowego Grodu

Dawnym zwyczajem, sięgającym epoki średniowiecznej każde miasto, rządzące się własnym prawem, musiało mieć obok władz samorządowych, również swój herb, pieczęć, odpowiedni tytuł i nazwę, niekiedy specjalne przywileje, ordery itp. akcesoria, niezbędne, dla należytej reprezentacji - na zewnątrz.

Oto kiedy inne znaczne osiedla dawno już otrzymały prawo miejskie niemieckie i rządziły się nim - tak Kruszwica długi jeszcze czas była tylko grodziskiem siedzibą kasztelana i starosty, jako urzędnika królewskiego, a zarazem jej władzy. Dopiero w 1422 roku otrzymała także prawo niemieckie, nadane jej przez króla Władysława Jagiełłę. Z tym więc ważnym dla jej historii i rozwoju kulturalno-ekonomicznego rokiem Kruszwica jest ex lege miastem. Ma bowiem królewski przywilej, uprawniający ją do rządzenia się w własnym zakresie, czyli, że ma własne władze municypalne, ma samorząd.

Ciekawi nas teraz jeden tylko problem, mianowicie jaki też miała Kruszwica od samego początku herb? Czy zachował się z tego czasu jakikolwiek ślad owego herbu czy pieczęci?

Na to z góry musimy odrzec, że nie. Nie stwierdzono dotychczas w tym kierunku nic pewnego, jak w ogóle całe bodaj dzieje Kruszwicy owiane są mgłą tajemniczości i legendy. Wprawdzie przypuszcza się, a niektórzy historycy skłonni są nawet uważać to jako niezbity pewnik historyczny, iż najstarszy herb Kruszwicy wyobrażał na tarczy Mysią Wieżę na wysepce, a za tarczą na wijącej się wstędze wypisany był rok 1422, przypominający nadanie króla Władysława. Takiego jednak odcisku w żadnych aktach, tyczących się najstarszych dziejów Kruszwicy dotąd nie znaleziono. Natomiast na inne natrafiono ślady, ciekawe i znamienne. Albowiem poszukiwania podjęte z inicjatywy magistratu kruszwickiego w 1920 roku po archiwach krakowskich i warszawskich pozwoliły ustalić, że w XVI wieku miasto Kruszwica używała jako godła herbowego gruszki lub liścia gruszy. Dwa bowiem zachowały się tego czasu odciski pieczęci z których pierwszy wyobraża właśnie gruszkę a drugi liść gruszy.

Jest to odkrycie, ogromnie płodne w następstwa. Albowiem pieczęcie te wiele rzucają nowego światła na pochodzenie nazwy Kruszwicy i zarazem wyłączności na właściwy sens legendy o Piaście i Popielu. Ktokolwiek interesował się początkami stolicy legendarnej Polski wie, ile to już ukuto różnych teorii, odnoszących się do pochodzenia nazwy "Kruszwica czy Kruświca". Dziś zaś z całą pewnością możemy powiedzieć, mając na to dostateczną podstawę iż nazwa Kruszwicy wywodzi się do gruszy. Odkrycie to poparło silnie teorię dr. Czubryńskiego, który w swym cennym dziele pod tytułem "Mit kruszwicki" starał się drogą rozbioru wiaroznawczego
i ludoznawczego wszechstronnie wyjaśnić, że Kruszwica pochodzi od kruszy Świata czyli Gruszy Świata. Ta grusza stoi w związku z narodzinami państwa Piastów oraz łączy się małżeństwem Piasta i Rzepichy. (...)

Wracając do herbu nadmienić jeszcze należy, iż Niemcy po zagarnięciu Obwodu Nadnoteckiego pod swe panowanie przyjęli dla Kruszwicy herb o następującym wyobrażeniu: na tarczy czerwonej wieża wysoka, biała zbudowana z kamienia, bez okien i bramy, a za nią domek rybacki o dachu niebieskim z okienkami. Domek i wieża stoją na zielonym trójpagórku. Herb ten pochodzi z 1798 roku. Tymczasem niemiecki sfragistyk Vossberg dowodził, iż widział herb Kruszwicy, przedstawiający ruinę zamkową na jeziorze Gople, a obok tarczy na powiewającej wstędze rok 1422 rok.

Dyrektor Archiwum Akt Dawnych Miasta Krakowa w liście do kruszwickiego magistratu z 15 lipca 1920 roku zauważa iż porównując "przekaz Vossberga z rysunkiem herbu na pieczęci z roku 1798 roku można właściwie  widzieć zgodność obu wizerunków, jeżeli ów „domek rybacki" weźmiemy za resztki murów zamkowych, które w oczach zarządu miasta czy rytownika z roku 1798 roku przemieniły się na zwyczajny domek rybacki". Kwestii tej jednak nie można rozstrzygnąć stanowczo dopóki nie znajdzie się pieczęci z roku 1422. Chociaż można przypuszczać z dużym prawdopodobieństwem, iż Niemcy musieli mieć jakiś wzór a Vossberg musiał gdzieś widzieć jakąś starą pieczęć Kruszwicy.

Nie jest wykluczone, skoro wypowiada swoje twierdzenia zupełnie pewnie, że pod koniec Rzeczypospolitej Kruszwica używała herbu wyobrażającego legendarną Mysią Wieżę na wyspie.

Kiery wreszcie nowe władze polskie z chwilą powstania naszego państwa zabrały się do przywrócenia Kruszwicy jej polskiej szaty - nie zapomniały o herbie, który uchwałą z 16 kwietnia 1921 roku w następującym już syntetycznym już ujęciu. Na tarczy czerwonej ruina zamkowa spoczywająca na zielonym pagórku wśród wody. W górnej części tarczy a po obu stronach wieży umieszczone są owe pieczecie wyobrażające owoc gruszy i liści gruszy z datami ich odciśnięcia na dokumentach z 1564 o 1582 roku. Niżej tych pieczęci, a powyżej dolnych złomów wieży wypisany jest rok 1422, historyczna data przeniesienia Kruszwicy na prawa niemieckie. Na dole zamieszczono natomiast rok 1919 - datę wyzwolenia Kruszwicy.

Powyższy artykuł ma charakter przedruku. 

St. Waszak, O herbie m. Kruszwicy", Piast, nr 17, 26 lipca 1931 rok.

Ilustracja Zamek w Kruszwicy - Ruiny zamku na litografii Napoleona Ordy, 'Album Widoków', Seria 5, 1880

Ciekawostka historyczna

Nadgoplańskie Towarzystwo Historyczne: Stempel pieczętujący używany w Kruszwicy w latach 1850-1945.

Kruszwica: Magistrat Policja Administracja Miasto Kruschwitz.

Oryginalny stempel pieczętujący wykonany z papieru, który był używany przez władze, firmy i osoby prywatne do pieczętowania listów od około 1850 do 1945 roku.  Znak jest również nazywany znakiem pieczęci. Kiedy listy były otwierane,  znaczki zwykle ulegały zniszczeniu.

[ZT]21581[/ZT]

[ZT]21580[/ZT]

[ZT]21562[/ZT]