Ród Kościelskich w Szarleju i nie tylko. Jak ważni byli dla naszego regionu?

W ostatnich latach przybywa na Kujawach miejsc, które społeczeństwo uważa za ważne i godne upamiętnienia. Public history w najprostszej formie miało okazję zaistnieć również w miejscowości Szarlej. To tam ufundowano kilka lat temu dwie tablice, które wspominają zacny i ważny dla przeszłości regionu ród Kościelskich.

Mieszkańcy Szarleja kilka lat temu wraz z księdzem Łukaszem Staniszewskim upamiętnili zasłużony dla regionu ród Kościelskich.

Jednym z przedstawicieli rodu Kościelskich był Władysław czwarty syn Józefa szambelana pruskiego i Kunegundy z Rokinitckich. Ten urodzony w Szarleju 24 października 1819 roku żołnierz, generał w wojsku tureckim oraz znany hodowca koni arabskich i mecenas sztuki zapisał się wraz z przodkami w sposób istotny dla Szarleja i okolicznych miejscowości. 

W latach 1832-1837 uczył się w klasie polskiej w Gimnazjum Marii Magdaleny w Poznaniu. Służył w armii  pruskiej jako jednoroczny ochotnik w I Pułku Kirasjerów we Wrocławiu. Służbę wojskową zakończył  przed 1844, kiedy to, przebywając w Paryżu na życzenie ks. Adama Jerzego Czartoryskiego  przedstawił pisemnie swój ogląd sytuacji politycznej w Wielkim Księstwie Poznańskim  (Pogląd na sprawę polską przez hrabiego Władysława Kościelskiego, rkp. B.Cz.Ew.XVII 1245, k. 1-10). Warto przypomnieć, że jednocześnie Władysław w 1846 został aresztowany  i osadzony w Cytadeli poznańskiej, przesiedział w więzieniach półtora roku. 
Uwolniony przed  procesem spiskowców w 1847, uczestniczył w powstaniu 1848 roku (wziął udział w bitwie pod Trzemesznem, 11 IV 1848 i być może jeszcze pod Środą, 18 IV 1848).

[ZT]20347[/ZT]

Uroczystości, które upamiętniły zarówno Władysława jak i jego przodków odbyły się w centrum wsi pod cudownie ocaloną  oraz ukrywaną w czasie II wojny światowej figurą Matki Boskiej. Tam też organizatorzy wydarzenia, sołtys wsi oraz parafią Pw. Św. Ap. Piotra i Pawła wraz z mieszkańcami i Nadgoplańskim Towarzystwem Historycznym odsłonili pamiątkowe tablice. 

Połowa XIX wieku dla Władysława z Kościelskich to wyjazd do Berlina i tam organizowanie tzw. Ligi Polskiej, co zresztą doprowadziło go do pojedynku z mjr. Konstantinem Voigt-Rhetzem, w którym został ranny.  W 1848 roku zetknął się także z Michałem Bakuninem i Karolem Marksem  (w imieniu Bakunina wzywał Marksa na pojedynek, do którego ostatecznie nie doszło).

[DAWNY]1655052101189[/DAWNY]

Życie Władysława Kościelskiego to również czas spędzony w Turcji gdzie zresztą szybko awansował na tureckiego generała. W 1849 roku znalazł się w obozie uchodźców polskich i węgierskich w Widyniu. Tam też z ramienia generała Władysława Zamoyjskiego kierował obozem w Szumli, a także współtworzył osadę polską w Adampolu. 

W 1852 roku na krótko objął po Michale Czajkowskim prowadzenie Agencji Wschodniej. W 1854 udał się do Stambułu i w randze majora wstąpił do armii tureckiej. W czerwcu 1854 już jako pułkownik objął dowództwo II pułku gwardii cesarskiej w brygadzie tureckiej. Brał udział w bitwie pod Bałakławą (25 X 1854). 
Po wojnie krymskiej za bohaterstwo i zasługi został awansowany do stopnia generała dywizji i przeniesiony na  stanowisko komendanta twierdzy Anpic. Po wstąpieniu na tron Abdülaziza (1861) objął funkcję marszałka dworu, a dwa lata później został inspektorem generalnym jazdy tureckiej-wylicza wiceprezes Nadgoplańskiego Towarzystwa Historycznego.

Kościelscy w Szarleju i znajdującym się obok Karczynie zapisali się jako gospodarze mądrzy i odpowiedzialni. Oprócz posiadanych licznie dóbr angażowali się w życie społeczne i kulturalne. Przykładem jest  bratanek Władysława Kościelskiego, Józef który był nie tylko założycielem Towarzystwa "Straż" w Poznaniu, Towarzystwa Rolniczego Inowrocławsko-Strzelińskiego i autorem wielu utworów literackich ale również opiekunem finansowym Jana Kasprowicza podczas jego nauki w szkołach średnich i na studiach.

Sam Władysław natomiast na zamku Bertholdstein w Styrii utworzył prywatne muzeum. Zgromadzone tam dzieła po śmierci przepisał Muzeum Narodowemu w Krakowie. Podobnie jak jego bratanek, również wspierał artystów wśród których znaleźli się Chlebowski i Brodzki.

[ZT]20346[/ZT]

Istniejący od setek lat ród posiadający swoje włościa na Kujawach potrafił również  poszerzać swoje bogactwa. Niesamowity wydaje się być zwłaszcza wątek Władysława Kościelskiego w Egipcie.

Gruźlica, która dopadła Władysława w latach 60-tych XIX wieku zmusiła go do spędzenia zimy w Egipcie. Tam poznał się z kedywe Ismailem Paszą. Los potoczył się dość niespodziewanie. Kościelski swoje oszczędności ulokował w akcjach Kanału Sueskiego co zresztą przyczyniło się do  zbudowania wielomilionowej fortuny.

Po przebytej chorobie Kościelski żył jeszcze dekadę. Zmarł 17 marca 1895 zamku Bertholdstein. Latami budowana fortuna runęła dopiero w czasach światowego kryzysu. Upadła wtedy produkcja wydawnicza założonego przez Władysława Kościelskiego Instytutu Wydawniczego Biblioteka Polska. Potomek rodu Kościelskich, również Władysław, tracąc majątek prawdopodobnie popełnił samobójstwo wyskakując z okna drugiego piętra poznańskiego hotelu "Bazar" w 1933 roku.

O Kościelskich z Szarleja przeczytasz także na stronie Nadgoplańskiego Towarzystwa Historycznego.

Warto wiedzieć:

Nagroda Fundacji im. Kościelskich (zwana także Nagrodą Kościelskich) – polska nagroda literacka, przyznawana od 1962 przez Fundację im. Kościelskich z siedzibą w Genewie. Fundacja im. Kościelskich powstała na mocy testamentu zmarłej w lipcu 1959 Moniki Kościelskiej, wdowy po Władysławie Auguście Kościelskim, wydawcy, poecie i mecenasie sztuki.  Celem fundacji jest wspieranie rozwoju literatury i poezji polskiej poprzez przyznawanie nagród młodym twórcom polskim (głównie pisarzom i krytykom literackim), którzy nie ukończyli 40.  roku życia (w kilku wypadkach odstąpiono od tego wymogu), zamieszkałym w kraju lub na emigracji. Laureatów wybiera jury, powoływane przez Radę Fundacji[1], w której zasiadali m.in.  Kajetan Dzierżykraj-Morawski, Konstanty Jeleński, Zygmunt Estreicher, Krzysztof Górski, Maria Danilewicz-Zielińska, Jan Błoński, Maciej Morawski, Andrzej Vincenz, Jacek Woźniakowski  oraz przez krótki czas Jan Parandowski i Ludwik Hieronim Morstin, którzy ustąpili z funkcji ze względu na niemożność wyjazdu z Polski i uczestniczenia w jej obradach. W skład jury wchodzą  członkowie Rady oraz znawcy polskiej literatury współczesnej. Wszystkie funkcje w Radzie Fundacji i jury są pełnione honorowo. Źródłem finansowania fundacji są pozostałości po dawnej fortunie Kościelskich. Wartość finansowa nagrody zmienia się co roku, zależnie od wysokości dochodów z papierów wartościowych oraz liczby laureatów.

[ZT]20416[/ZT]