Kruszwickie adresy z przeszłości: Młyn gospodarczy na Poznańskiej w Kruszwicy

18:46, 20.04.2025 Aktualizacja: 19:04, 20.04.2025

Zapraszamy na nowy cykl materiałów na portalu MojaKruszwica.pl. Zarówno w sobotę, jak i w niedzielę będziemy publikować historie kruszwickich kamienic.
Prezentowane informacje pochodzą z dokumentów publicznych, archiwów państwowych oraz ksiąg wieczystych spisywanych przez urzędników w XX wieku.
Dziś zapraszamy na osiemnastą część naszego cyklu. Tym razem będziemy przyglądać się dokumentacji, która dotyczy ulicy Poznańskiej. Mowa oczywiście o młynie gospodarczym, którego uwiecznił i opisał w 1988 roku Jerzy Nowiński, autor opublikowanej wczoraj dokumentacji na temat obiektu przy ulicy Niepodległości.

Historia obiektu

Budynek młyna wzniesiony został po 1915 r. (bliższa data nieznana). Nie udało się ustalić nazwisk właściciela, autora projektu oraz jego wykonawców. Obiekt zbudowany jest w stylu ceglano-tynkowym i historyzmu. Właścicielem jego w roku 1925 był Jan Łuczak – kupiec z Inowrocławia. Po wojnie własność GS SCH w Kruszwicy, która uzyskała go po połączeniu ze spółdzielnią „Rolnik” w 1948 r. Od kilku lat stanowi własność prywatną Andrzeja Wąsowskiego z Kruszwicy.

W 1955 r. we młynie dokonano wymiany maszyn i urządzeń (obecne pochodzą z lat 1955–1955). Obiekt zachował zarówno układ elewacji, jak i wnętrza. Młynarzówka wynajmowana była na mieszkania lokatorskie. Została ona wzniesiona współcześnie z młynem, zaś część biurowa – po roku 1925, przez Jana Łuczaka. Śrutownia pochodzi z ok. 1915 r.

[FOTORELACJA]5132[/FOTORELACJA]

Opis z 1988 roku

Orientacja i sytuacja – budynek młyna gospodarczego wraz z towarzyszącymi mu obiektami mieszkalnymi (dawna młynarzówka), dobudowanym od wschodu oraz biurowym od południa, usytuowany jest na terenie miasta Kruszwica. Znajduje się on w południowej części lewobrzeżnego fragmentu miasta o starej zabudowie, zlokalizowany przy ulicy Poznańskiej, stanowiącej arterię wylotową w kierunku Konina i Słupcy. Na północ od niego znajdują się zespoły budynków Kujawskiej Wytwórni Win, odgrodzone od terenu murem z płytami żelbetowymi. Młyn ustawiony jest równolegle do szosy, od której oddalony o ok. 9 m, kalenicowo na osi północ–południe. Do wschodniej ściany biura, jak i nadbudówki mieszkalnej, dostawiony jest dom mieszkalny posesji Poznańska 13.

Materiały – fundamenty z kamienia polnego i warstw cegły; ściany z cegły wypalanej, wzmocnionej od zewnątrz cegłą silikatową w układzie krzyżykowym, łączone zaprawą cementowo-wapienną z dodatkiem gliny, spoinowane i częściowo bielone. Grubość ścian nośnych wynosi: 64 cm w piwnicach, 50 cm na parterze i piętrze oraz 35 cm na trzeciej kondygnacji; ściany działowe mają grubość od 38 do 20 cm.

Dach – nad młynem, przybudówką mieszkalną i biurową dwuspadowy, kryty papą podwójnie na deskowaniu łączonym na wpust i pióro, tworzący okap. Nad śrutownią i niewielkim łącznikiem (w części mieszkalnej) dach pulpitowy z desek łączonych na przylgę, kryty papą. Więźba dachowa klasyczno-płatwowa na stolcu stojącym pojedynczym ze ścianką kolankową; nad przybudówką mieszkalną – jętkowa na stolcu stojącym pojedynczym; nad częścią biurową – stropodach oparty na ściankach działowych.

Stropy – nad piwnicami stropy ceglane na belkach stalowych, zabetonowane od góry. W części mieszkalnej strop legarowy z podsufitką wapienną na płytach trzcinowych. W śrutowni – stropodach wsparty na ścianach działowych, na belkach stalowych.

Schody wewnętrzne: a) drewniane jedno- i dwubiegowe, łączące młyn z przybudówką i częścią biurową; b) betonowe jednobiegowe, dwuzabiegowe z poręczą wewnętrzną (część biurowa); c) żelazne jednobiegowe o konstrukcji nożycowej, ustawione przy wschodniej elewacji młyna, kryjące się w pasowych drzwiach o płycinowej dekoracji.

Drzwi – zewnętrzne i wewnętrzne, w części mieszkalnej jedno- i dwuskrzydłowe, płycinowe z trzema przetłoczeniami i ornamentami w części lizenowej, na zawiasach wkręcanych, przeszklone ramieniem górnym. W części młyna – drzwi korytarzowe jedno- lub dwuskrzydłowe, zamknięte łukiem typu "odcinek", z wywietrznikami, 22-polowe, obrotowe, zamknięte ryglem.

Kubatura:

1470 m³ – młyn

325 m³ – śrutownia

372 m³ – część mieszkalna

150 m³ – biura

Powierzchnia użytkowa:

365 m² – młyn

65 m² – śrutownia

73 m² – część mieszkalna

35 m² – biuro

Prace budowlane i konserwatorskie, ich przebieg i dokumentacja:

Prace konserwacyjne i zabezpieczające.
Wymiana okien i drzwi w części mieszkalnej i biurowej.
Zainstalowanie nowych maszyn i urządzeń w 1956 r.
Położenie tynków na części biurowej.

Stan zachowania:

Wyraźne spękania ścian nośnych w części południowej i zachodniej. Wilgoć w pomieszczeniach mieszkalnych i biurowych. Zniszczenia więźby dachowej części mieszkalnej.
Najpilniejsze postulaty konserwatorskie: Wzmocnienie ścian nośnych, usunięcie wilgoci, wymiana uszkodzonych elementów więźby dachowej.

Okna

Pełne, z podokiennikami; skrzynkowe bez ślemion, 2- i 3-częściowe oraz krosnowe drewniane 2-polowe w części mieszkalnej; skrzynkowe 3-polowe bez ślemienia w części biurowej. Umieszczone w otworach prostokątnych.

Rzut

Obiekt młyna na planie prostokąta, dwunawowy, podzielony słupami przenoszącymi obciążenie stropu. Przybudówki na planach prostokątów, podzielone na poszczególne pomieszczenia ścianami działowymi.

Bryła

Budynek młyna – dwukondygnacyjny, z głęboką piwnicą pod całym obiektem, z wysokim użytkowym poddaszem, kryty dachem dwuspadowym, z pomostem drewnianym zadaszonym od strony frontowej. Młynarzówka – jednokondygnacyjna, częściowo podpiwniczona, z użytkowym poddaszem, kryta dachem dwuspadowym. Część biurowa – jednokondygnacyjna, niepodpiwniczona, przykryta stropodachem dwuspadowym. Śrutownia – jednokondygnacyjna, podpiwniczona, przykryta stropodachem pulpitowym, z pomostem drewnianym. Do części biurowej dostawione obiekty mieszkalne należące do posesji Poznańska 13.

Elewacje

Zachodnia (frontowa): symetryczna, czteroosiowa, podział wertykalny gzymsami koronowymi na trzy kondygnacje; po cztery okna na każdej kondygnacji; na parterze, w drugiej osi od północy – szeroki otwór drzwiowy; przed elewacją – pomost drewniany wsparty na niskich filarach ceglanych, poprzedzony schodami.
Północna: ośmioosiowa, z oknami prostokątnymi; nad pomostem – drewniane belki z kotwami i płytą żelbetową nad schodami.
Wschodnia: nieregularna, ze ścianą szczytową przybudówki, z zewnętrznym szybem kominowym biegnącym od wysokości ok. 3,1 m; młyn pierwotnie dwuosiowy – obecnie jedno okno na wysokości poddasza, reszta otworów zamurowana.
Południowa: czteroosiowa, z podziałem na trzy kondygnacje, po dwa okna na każdej, rozdzielone gzymsami koronowymi.

Szczegóły architektoniczne

Okna również w żaluzji fundamentowej; okap dachu wzmocniony nielicznymi, fragmentarycznymi konsolami drewnianymi; w części zachodniej biegnie zewnętrzna drabina z elementów stalowych.

Portale

Główny wejściowy – szeroki otwór drzwiowy, po jego bokach po jednym oknie; nad częścią wejściową pomost drewniany wsparty na dwóch cokołach ceglanych, ze schodami cementowymi po stronie wschodniej i zachodniej; nad pomostem – zadaszenie stanowiące przedłużenie okapu dachu, wsparte na dwóch filarach drewnianych.

Wnętrze

Młyn jednonawowy, podzielony na dwie nawy ściankami z desek; w piwnicy – stropy żelbetowe. Połączenie pomiędzy młynem a śrutownią podziemne – dwa pomieszczenia magazynowe podłączone pod śrutownikiem i na jego tyłach magazyn śruty, częściowo wykorzystujący wnętrze młynarzówki.

W młynarzówce – mieszkania jednorodzinne (obecnie lokatorskie), z pokojami, kuchnią, łazienką i korytarzem. Kuchnia i łazienka od północy; w budowie do młynarzówki – pomieszczenia gospodarcze. Część biurowa podzielona na trzy pomieszczenia, z korytarzem biegnącym prostopadle.

Wejście z pomostu przy elewacji frontowej młyna; brak zabytkowego wyposażenia wnętrz.

Urządzenia młyna

Współczesne. Z czasów budowy pochodzi jedynie maszynownia z kołowrotami napędzającymi poszczególne maszyny i urządzenia.

Instalacje

Elektryczna, odgromowa (młyn), wodna, kanalizacyjna – w przybudówkach.