• Zapraszamy do nowego cyklu materiałów w naszym portalu informacyjnym.
• Czwarta część cyklu to obiecana druga część informacji o Pałacu w Sukowach. Tym razem przywołamy dokumentację zespołu folwarcznego. 
• Materiał archiwalny, zarówno zdjęcia jak i tekst przygotował Jerzy Nowiński w 1988 roku.

Wybudowany w Sukowach (wcześniej także Solcow, Sulkow - 1357) pałac należał do Józefa Leclercq’a. Ważne odnotowania jest to, że powstał w miejscu wcześniejszego dworcu, który został zniszczony w wyniku pożaru. W latach 1915-1920 dwór został przebudowany w stylu nowego baroku. Do 1928 roku właścicielem był wspomniany Leclercq, później jego żona Luize do roku 1945. Od 1946 roku właścicielem dworu został Państwowy Fundusz Ziemi, a od 1974 obiekt został własnością Urzędu Miasta w Kruszwicy. Wtedy też przeprowadzono tzw. remont kapitalny.

[FOTORELACJA]5187[/FOTORELACJA]

Historia obiektu

W 1790 r. Sułkowy kupili Ignacy Rakowski i Antonina z Mieczkowskich. Ignacy pełnił funkcję sędziego inowrocławskiego. W 1820 r. majątek odziedziczyła ich córka Anna, która otrzymała Sułkowy jako wiano przy wyjściu za mąż za Felicjana Chmieleckiego.W tym czasie majątkiem zarządzała wdowa Józefatowa Gajewski. Zmarł on w 1823 r. Około 1835 r. właścicielem wsi został Józef Zawadzki. Za życia, jeszcze przed swoją śmiercią w 1856 r., przekazał majątek synowi Władysławowi w roku 1859.

Przez kilka miesięcy 1869 r. dobra pozostawały we władaniu Józefa i Marii Trzebińskich, którzy następnie sprzedali majątek Wojciechowi Adalbertowi Dzierżykraj–Marawskiemu. Ten pozostaje w Sukowach do 1881 r., kiedy zostaje zmuszony do sprzedaży włości Hansowi Hugonowi v. Schlitte. Po nim majątność dostaje się Augustowi v. Pelet–Narbonne z Hanoweru / w latach 1887–1890 /. W latach 1890–1928 władza wsi Joseph Leclerc. Po jego śmierci 24.09.1928 r. majątkiem zarządza z Berlina wdowa Luiza Leclerc; rządcą jest Maksymilian Prange – spolszczony Niemiec. W latach 1938–1939 następuje parcelacja majątku – powstają tzw. poniatówki, przy Leclercgach pozostaje około 200 ha ziemi. W okresie okupacji hitlerowskiej majątek ponownie scalono i przywrócono Luizie Leclercg. Po wojnie w gestii Urzędu Powiatowego w Inowrocławiu, a od 1974 r. pod zarządem UM i G w Kruszwicy.

Kalendarium

Średniowiecze i czasy nowożytne

XII–XIII w. – Wieś podzielona między rody Awdańców–Sułków i Rawiczów Sułkowskich.

1357 r. – Właścicielami są Mikołaj i Wacław z Sułkowy Sułkowskich.

1560 r. – Wieś podzielona między Wojcińskiego, Grabską i Laskiego.

1776 r. – Całość należy do wdowy Grabskiej i jej córki.

1786 r. – Majątek przejmuje Józef Wilkiski.

1787 r. – Po jego śmierci, majątek dziedziczą córki: Marianna, Wiktoria, Anna i Józefata.

1790 r. – Majątek kupują Ignacy Rakowski i Antonina z Mieczkowskich.

1820 r. – Majątek jako wiano dostaje ich córka Anna Chmielecka.

1823 r. – Śmierć Felicjana Chmieleckiego.

ok. 1835 r. – Właścicielem zostaje Józef Zawadzki.

1856 r. – Śmierć Józefa Zawadzkiego.

1859 r. – Przekazanie majątku Władysławowi Zawadzkiemu.

XIX wiek

1869 r. – Przez kilka miesięcy właścicielami są Józef i Maria Trzebińscy.

1869 r. – Majątek sprzedany Wojciechowi Adalbertowi Dzierżykraj–Marawskiemu.

1881 r. – Majątek przejmuje Hans Hugon v. Schlitte.

1887–1890 r. – Właścicielem jest August v. Pelet–Narbonne.

1890 r. – Majątek nabywa Joseph Leclercq.

ok. 1890 r. – Sukowy i Rechta tworzą okręg dworski (20 domów, 325 mieszkańców).

1900 r. – Joseph Leclercq posiada także folwark Stąpęcin.

10.01.1901 r. – Joseph Leclercq nabywa Baranowo.

XX wiek

ok. 1910 r. – Powstają obory i spichrz–magazyn zbożowy.

1911 r. – Budowa szkoły dla dzieci robotników folwarcznych.

ok. 1915 r. – Pożar starego dworu. Rozpoczęcie budowy nowego pałacu przez Leclercqa.

1915–1920 r. – Przebudowa dworu w stylu nowego baroku.

1916 r. – Budowa budynku wodociągowego.

1926 r. – Powstaje budynek dla „polowego”.

24.09.1928 r. – Śmierć Josepha Leclercqa. Majątkiem zarządza wdowa Luiza z Berlina.

1929 r. – Budowa ceglanego parkanu wokół dworu i podwórza gospodarczego.

1930 r. – Rozbiórka cegielni.

1938–1939 r. – Parcelacja majątku. Powstają "poniatówki".

1938 r. – Obalenie komina cegielni.

1942 r. – Powstaje podwórze kiszonkowe.

1945 r. – Koniec zarządzania majątkiem przez Luizę Leclerc.

1946 r. – Majątek przejmuje Państwowy Fundusz Ziemi.

1950–1960 r. – Wyburzanie budynków folwarcznych i budowa prywatnych.

1953 r. – Rozbiórka ostatniego czworaka kolonii mieszkaniowej.

1974 r. – Majątek przejmuje Urząd Miasta i Gminy w Kruszwicy.

1974–1975 r. – Remont kapitalny pałacu i modernizacja stodoły.

1988 r. – Jerzy Nowiński opracowuje dokumentację zespołu folwarcznego.

[DAWNY]1746170398921[/DAWNY]

Sytuacja w 1988 roku

Zespół folwarczny Sukowy położony jest w odległości około 10 km na płd od Kruszwicy, na zach od szosy łączącej to miasto ze Skulskiem. Od szosy tej odchodzi szosa prowadząca w kierunku Strzelna, na jej trzecim kilometrze znajduje się omawiany zespół. Rozpościera się on na wsch. krańcu niewielkiej doliny rzeczki Śmierni i kanału Gopło–Ostrowo, w płn–zach części wsi. W skład założenia folwarcznego wchodzi: dawne podwórze gospodarcze ze znajdującymi się na jego obrzeżach budynkami gospodarczymi i inwentarskimi, wszystkie one spełniają funkcje magazynowe, domy mieszkalne zach część kolonii mieszkaniowej, dwór z oficynami oraz parkiem, a także dom mieszkalny wolnostojący na wsch od parku. Kolonia mieszkaniowa, jej część płn–zach, składa się z dwóch jednakowych domów mieszkalnych – dwunastoraków (12,13), usytuowanych na zach od budynków spichrza (9) i stodoły (10), zamykających podwórze gospodarcze od zach i na pn–zach od szosy prowadzącej do Strzelna. Domy mieszkalne ustawione są kalenicowo na osi pn–płd.

Między nimi znajduje się budynek gospodarczy (14). Podwórze gospodarcze było dawniej otoczone ze wszystkich stron budynkami gospodarczymi i inwentarskimi, współcześnie zabudowane tylko ściany płd i zach. Ściana zach składa się z budynku spichrza, do którego ściany płd dobudowano siłownię (8b) i elektrownię (8a), oraz odległej płd pn ściany szczytowej spichrza o ok. 50 m pn stoi stodoły z 2 podjazdami/podjazdy te przystawione do ścian szczytowych budynku i zakończone murowanymi rampami/o długości ok. 30 m – usypanymi z ziemi do wys. ok. 4 m; w ramach ściany płd zbudowano budynki dwóch obór oraz jednego jednokondygnacyjnego budynku o analogicznych wnętrzach (2,3) stojące równolegle do siebie w odległości ok. 30 m, ustawione kalenicowo na osi wsch–zach; dalej w kierunku zach granicy podwórza gospodarczego, po stronie zach stoi budynek oficyny, w którym mieściły się biura majątku i skład opałowy (6), zaś o ok. 20 m od niego na płd stoi stajnia, spełniająca funkcje wozowni (7).W odległości ok. 35 m od obory (3) na pn–płd przeciwnej stronie drogi gruntowej przez obszar podwórza stoi zespół silosów kiszonkarskich (4) na zach od nich rozebrane zostały obiekty sklepu.

Na wschód od silosów na osi pn–zach do płd–wsch znajduje się chlewnia (1), dalej jałówki (1). W centralnej części założenia znajduje się dom mieszkalny (5) oraz (3) stojący wyższy budynek wodociągowy ze zbiornikiem wody na poddaszu spoczywającym. W części wschodniej założenia znajduje się zespół dworsko–parkowy: w jego środku na osi wsch–zach umieszczony jest duży dwór ustawiony kalenicowo na osi pn–płd, do którego główne wejście znajduje się po stronie zach. W latach 50-tych i 60-tych wyburzono szereg budynków gospodarczych i domów mieszkalnych, wznosząc na ich miejscach prywatne obiekty mieszkalne i gospodarcze. Rozebrano ogrodzenie parku i podwórza gospodarczego.

[ZT]41691[/ZT]

[ZT]41622[/ZT]

[ZT]41230[/ZT]

Produkcja roślinna i zwierzęca.Produkcja roślinna i zwierzęca.Magazynowanie zboża.

Stan zachowania (fundamenty, ściany zewnętrzne, ściany wewnętrzne, sklepienia, stropy, konstrukcje dachowe, pokrycie dachu, wyposażenie i instalacje)Dane w kartach szczegółowych.Dwór wyremontowany.Park zdewastowany, szczególnie w jego części zach.

• Najpilniejsze postulaty konserwatorskie: Nie przewiduje się poważniejszych prac mogących wpłynąć na zmianę układu przestrzennego pozostałej części założenia.

Majątek Sukowy posiadał: Folwark położony ok. 2 km na zach w miejscowości Rechta / gmina Strzelno /, w którym znajdowały się stodoła oraz stajnia–źrebięciarnia i obora, a także 2 budynki mieszkalne. Od 10.01.1901 r. Joseph Leclercg jest właścicielem Baranowa / odległego o ok. 3.5 km na wsch. /, 1.5 km na pn znajduje się niewielki folwark – Stąpęcin / od ok. 1900 r. /.W 1890 r. Sukowy z Rechtą tworzą okręg dworki mający 20 domów mieszkalnych z 325 mieszkańcami i 740 ha ziemi / 678 ha gruntów ornych, 25 ha łąk, 18 ha lasów /, istnieje cegielnia.W 1910 r. Sukowy wraz ze Stąpęcinem i Rechtą liczą ok. 853 ha ziemi dając dochód wynoszący 17585 marek. W 1926 r. z podanego areału osiągnięto wysoki plon.Joseph Leclercg przebywał początkowo / do ok. 1915 r. / w Baranowie, gdzie mieszkał w tamtejszej rządówce. W Sukowach budował dwór na miejscu wcześniejszego, który się spalił. Równocześnie z dworem powstawały na obrzeżach parku a przeznaczone dla szofera, ogrodnika, na remizę oraz jako biura dworu.Obory powstały ok. 1910 r., podobnie spichrz – magazyn zbożowy powstały w pierwszych latach 20-go wieku. Znajdujący się nad domami mieszkalny dla tzw. „polowego”, został wybudowany najpewniej w 1926 r.Szereg budynków zespołu nie istnieje.

[ZT]41264[/ZT]

[ZT]41786[/ZT]

[ZT]41792[/ZT]

[ZT]41529[/ZT]

Między oborą (2) a oficyną – biurem (6) znajdowała się duża stajnia murowana w podobnym kształcie co reszta, końcem istnienia były lata 30. XX wieku. Między oborami (2,3) zbudowano była jeszcze jedna stajnia–źrebięciarnia.Dwie wolarnia znajdowały się w pobliżu obory (3) – przy jej narożniku pn–wsch oraz (10).

Na wsch od parku w niewielkim zagajniku znajdowała się cegielnia rozebrana ok. 1930 r. / komin o wys. ok. 6.5 m ...obalono w 1938 r. W pobliżu domów mieszkalnych–dwunastoraków–istniała obora dla bydła pracowników folwarku. Na płd od podwórza gospodarczego – po płd stronie drogi prowadzącej do Lachmierowic – rozciągała się kolonia mieszkaniowa, na terenie której znajdowały się domy mieszkalne–czworaki – zbudowane z cegły surowki i kryte trzciną; rozbierano je systematycznie po II wojnie światowej, ostatni z nich rozebrano w 1953 r. Po pn stronie dawnego podwórza gospodarczego znajdowała się siekarnia i biegnące na zach od niej magazyny: nawozowy, nasienny, maszynowy i opałowy. W narożniku pn–wsch dziedzińca znajdowało się podwórze kiszonkowe, pochodzące z 1942 r., istniejące do dziś, jednak niewykorzystane.Szkoła w Sukowach wybudowana została w 1911 r. dla dzieci robotników folwarcznych.

Nauczyciel opłacany przez Leclercgów – zarabiał ok. 150 zł miesięcznie, posiadał 2 ha ziemi, hodował krowy i świnie.Dwór, obory i podwórze gospodarcze otoczone były parkanem murowanym z cegły czerwonej, zbudowanym w 1929 r., a wykonanym przez murarską rodzinę Kluczyńskich z Kruszwicy.Park krajobrazowy datowany jest na 2 poł. XIX w., obecnie zdewastowany, posiadał kiedyś nad stawami murowane mostki i altany. Zespół posiadał własną elektrownię usytuowaną w przybudówce do spichrza (8a), oraz studnię głębinową ulokowaną w tym samym miejscu, połączoną z wieżą ciśnień (W) znajduje się od strony zach. Przed dworem znajdował się podjazd z gazonem, a dalej park w stylu francuskim.

Na jego obrzeżach wzniesiono 4 oficyny /dwie z nich – nr 6 i 7 – omówiłem wcześniej/. Na zach od dworu znajduje się oficyna nr 15 /na planie/, w której ulokowano mieszkanie kierowcy, a w przybudówce garaż na samochody właściciela majątku. Na płd od tego budynku w odległości ok. 6 m znajduje się brama wjazdowa do części rezydencjonalnej.

W płd części parku znajduje się czwarta oficyna /16/, w której mieszkał ogrodnik, a w przybudówce której przechowywano narzędzia rolnicze i nasiona.Na wsch od dworu rozpieszcza się park w stylu angielskim, na terenie którego znajdują się 2 stawy połączone ze sobą rowem. Strumień wypływający z parku w stylu angielskim zasila 2 stawy położone za szkołą.

Również na zach od drogi wiodącej do Strzelna znajduje się owalny staw przekształcony, obmurowany od strony drogi murem z kamienia. Wzdłuż wschodniej granicy parku płynie kanał zagłębiony nieco w stosunku do gruntu. Obszar zespołu dworsko–parkowego ze wszystkich stron obwiedziony drogami. Od pn i pn–zach szosa w kierunku Strzelna, od płd i płd–zach gruntowa droga prowadząca do Lachmirowic, Chrosna i Lachmirowic oraz gruntowa droga łącząca szkołę ze wsią.Przy drodze do Chrosna, po jej pd–stronie, w pobliżu pd–wsch narożnika parku zlokalizowana szkoła, składająca się obecnie z gmachu z lat 70. XX w. ze szkołą łączącą ze sobą strony zach i obiekt stary, zaś w dobudowanej części mieszczą się mieszkania.

Na zach od budynku szkoły znajduje się wolnostojący dom typu „polowy”. Dom ten otoczony jest obejściem gospodarczym, w którym znajdują się budynki gospodarcze – 1 stary i 1 współczesny. Przed gankiem domu mieści się niewielki ogród kwiatowy, z tyłu zaś ogród owocowo–warzywny. Na obrzeżach obejścia porastają brzozy.

[ZT]41826[/ZT]

Wodociąg opis budynku

Budynek został wzniesiony w 1916 r., w okresie władania majątkiem Josepha Leclercga z przeznaczeniem na wodociąg. Funkcję swą zachował do końca wojny – obecnie wykorzystywany częściowo na podręczny magazyn gospodarczy pracowników spichrza.Obiekt wolnostojący między budynkami obór, oficyn /6, 7/ i elektrowni /8/, po wsch stronie szosy do Strzelna.Fundamenty budynku wykonane z kamienia polnego i cegły, ściany z cegły wypalanej w układzie krzyżykowym nietynkowane o grubości ok. 40 cm.Dach czterospadowy kryty dachówką karpiówką podwójnie. Więźba dachowa krokwiowa.

Strop nagi wsparty na ścianach nośnych. Posadzki drewniane z desek na legarach.Schody jednobiegowe drabiniaste. Drzwi jednoskrzydłowe, proste, typu ciesielskiego na zawiasach pasowych. Okna – otwory okienne zamknięte drewnianymi okiennicami.Rzut – obiekt na planie prostokąta.Bryła – budynek wolnostojący, podpiwniczony, z użytkowym poddaszem, na którym umieszczono zbiornik wodny.Elewacja zach – frontowa – podział wertykalny gzymsem koronującym; widoczna ława fundamentowa.Układ otworów: 3 okna – niżej 2 i wyżej 1; zwieńczona gzymsem koronującym.Elewacja wsch – gzyms i ława fundamentowa jak w zach.; 2 blendy okienne w połowie wysokości.Elewacja pn i płd – analogiczne: ława fundamentowa i gzyms jak w innych; na parterze otwór wejściowy, wyżej 1 okno.

Stodoła

Budynek stodoły został wzniesiony na pocz. XX w. na zlecenie ówczesnego właściciela majątku – Josepha Leclercga. Zarówno autor projektu, jak i jego wykonawcy nie są znani. Obiekt posiadał ciekawe rozwiązanie techniczne – pomost posadowiony na 2 rzędach słupów drewnianych, biegnący na wys. ok. 5,0 m nad poziomem gruntu wzdłuż dłuższej osi obiektu. Do ścian szczytowych doprowadzone były nasypy ziemne zakończone murowanymi rampami. Budynek przejezdny na 3 bokach.

W latach 1974–75 przeprowadzono modernizację obiektu – wydzielono 3 kondygnacje, przebito nowe otwory drzwiowe i okienne, zamurowano stare wrota, położono nowy dach (nieco niższy).

• Sytuacja – budynek wzniesiono w pn–zach narożniku dawnego podwórza gospodarczego w odległości ok. 70 m na pd od szosy do Rechty i Strzelna; oddzielony od drogi ogrodzeniem z siatki drucianej (od wsch.), wzdłuż którego rosną topole; ustawiony kalenicowo na osi pn–pd.
• Materiał – fundamenty z kamienia polnego i cegły; ściany z cegły wypalanej w układzie krzyżykowym, nietynkowane o grubości 60 cm /powyżej 5,0 m – 40 cm/; ścianki działowe z suporeksu.
• Dach – dwuspadowy, kryty papą kładzioną na deskach łączonych na przylgę.
• Więźba dachowa – kleszczowo–płatwowa o stolcu stojącym potrójnym i rozbudowanej ściance kolankowej.
• Strop – DMS.
• Posadzki – betonowe.
• Schody – metalowe, jednobiegowe o drewnianych podnóżkach.
• Drzwi – wrota dwuskrzydłowe zastrzałowo–listwowe o nadprożach z belek żelbetowych; jednoskrzydłowe prawe i lewe z desek o wzmacnianych obrzegach.
• Wnętrze – podwójne klejone.
• Okna – skrzynkowe, 2-połowe; krosnowe 18–połowe o kratach drewnianych.
• Otwory okienne – prostokątne.
• Rzut – obiekt na planie prostokąta, 4–nawowy.
• Bryła – obiekt dwukondygnacyjny, niepodpiwniczony, o użytkowym poddaszu, kryty dachem dwuspadowym z wieżyczką; części szczytowych nasypy ziemne zakończone rampami murowanymi o stropach Kleina /płyta ciężka/, zabudowanymi ścianami o grubości ok. 60 cm, w których znajdują się pomieszczenia gospodarcze – magazyny podręczne.
• Wys. pomieszczeń – ok. 5,0 m; nasypy ziemne z cegłą rozbiórkową, na ich szczycie drzwi dobudowane do, zamurowanych wcześniej otworów drzwiowych.
• W części wsch szeroka wiata kryta eternitem szerokości całościowej.
• Elewacja zach – podział wertykalny listwami ceglanymi na 9 pól; w płytach 3, 5, 7 zamurowane otwory drzwiowe o łękach koszowych; w każdej z płyt ustawione na osi; zamknięta gzymsem arkadowym; ściana podzielona w stosunku do dawnej.
• Elewacja pn i pd – szczytowe otwory zamknięte wertykalnymi listwami ceglanymi na 3 płytcinach, w przyziemiu mniejszej szerokości każdej płyciny 3 otwory okienne /3,5,7/ – zestawione na osi; zamknięta gzymsem arkadowym; ściana podzielona w stosunku do dawnej.
• Elewacja wsch–południowa – wieńcząca od strony pd; instalacje: elektryczna, kanalizacyjna, wodociągowa.

[ZT]41829[/ZT]

[ZT]41821[/ZT]

[ZT]41820[/ZT]